Dự án quan trọng này được thực hiện góp phần tạo lập bộ thông tin, dữ liệu về tài nguyên nước và thành lập tập bản đồ đặc trưng nguồn nước liên quốc gia nhằm cung cấp thông tin phục vụ đàm phán, chia sẻ và trao đổi thông tin về tài nguyên nước với các nước có chung nguồn nước và quản lý, bảo vệ tài nguyên nước lưu vực sông Hồng.
Nhiều mâu thuẫn giữa trong khai thác, sử dụng nước sông Hồng
Lưu vực sông Hồng – Thái Bình là một lưu vực sông liên quốc gia chảy qua 3 nước Việt Nam, Trung Quốc, Lào với tổng diện tích tự nhiên vào khoảng 169.000km2, trong đó khoảng 88.680km2 thuộc lãnh thổ Việt Nam. Đây là con sông lớn thứ hai (sau sông Mêkông) chảy qua Việt Nam đổ ra biển Đông, là nơi sinh sống của khoảng 29,1 triệu người và có ý nghĩa quan trọng trong cơ cấu kinh tế quốc gia.
Tuy nhiên, nguồn nước lưu vực sông Hồng đang chứng kiến những mâu thuẫn ngày càng nghiêm trọng giữa các mục tiêu sử dụng nước, đặc biệt là việc cấp nước vào mùa khô. Tình trạng thiếu nước trong mùa khô liên tục xảy ra ở vùng hạ du. Đặc biệt là trong những năm gần đây, mực nước tại một số vị trí quan trắc ở hạ du đã có thời điểm xuống tới mức thấp nhất trong lịch sử. Cạnh tranh trong sử dụng nước giữa các ngành, đặc biệt là giữa phát điện và sản xuất nông nghiệp trong mùa khô ngày càng tăng.
Cùng với diễn biến phức tạp của nguồn nước, áp lực về dân số cộng với các mục tiêu tăng trưởng và những thay đổi mạnh về cơ cấu kinh tế, gia tăng phát triển các ngành công nghiệp – dịch vụ, sự hình thành các trung tâm dân cư, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng ở lưu vực sông Hồng – Thái Bình đã làm thay đổi mạnh mẽ cơ cấu trong nhu cầu khai thác, sử dụng nước, kể cả về chất lượng và số lượng. Nếu không phân bổ nguồn nước hợp lý, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các vùng, các tiểu lưu vực và các ngành dùng nước trên lưu vực sông thì việc khai thác, sử dụng nguồn nước sông Hồng – Thái Bình sẽ không bảo đảm hiệu quả tổng hợp về kinh tế – xã hội và môi trường.
Xây dựng cơ sở dữ liệu bản đồ nguồn nước liên quốc gia lưu vực sông Hồng
Xây dựng dữ liệu bản đồ nguồn nước liên quốc gia
Trước thực trạng đó, Cục Viễn thám quốc gia đã triển khai thực hiện ứng dụng công nghệ viễn thám trong xây dựng Cơ sở dữ liệu bản đồ nguồn nước liên quốc gia lưu vực sông Hồng (thuộc dự án: Điều tra, lập bản đồ đặc trưng nguồn nước liên quốc gia giai đoạn 1: Lưu vực sông Hồng). Kết quả của dự án là một trong những cơ sở phục vụ ra quyết định trong quản lý nguồn nước, cung cấp thông tin cho các ngành kinh tế-xã hội liên quan đến khai thác sử dụng nguồn nước liên quốc gia thuộc phạm vi lưu vực sông Hồng, đặc biệt đối với vùng châu thổ Sông Hồng.
Theo ông Trần Tuấn Ngọc, Phó Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia, sản phẩm của các hạng mục công việc thuộc dự án: “Điều tra, lập bản đồ đặc trưng nguồn nước liên quốc gia – Giai đoạn 1: Lưu vực sông Hồng”, đã được đơn vị thi công thực hiện hoàn toàn đạt độ chính xác theo yêu cầu của dự án đã được phê duyệt. Kết quả thực hiện của Hạng mục: “Xây dựng Cơ sở dữ liệu bản đồ nguồn nước liên quốc gia lưu vực sông Hồng” thuộc dự án đáp ứng một phần mục tiêu đề ra. Theo đó, Cục đã thành lập bản đồ nền thông tin địa lý tỷ lệ 1:100.000 phục vụ biên tập, xây dựng các bản đồ; Thành lập bình đồ ảnh vệ tinh tỷ lệ 1:100.000 (phần Việt Nam) với khối lượng là 47 mảnh; Giải đoán ảnh, hiện chỉnh các lớp thông tin địa lý trên ảnh vệ tinh với khối lượng là 47 mảnh; Biên tập bản đồ nền thông tin địa lý tỷ lệ 1:100.000 với khối lượng là 47 ảnh; Chuẩn hóa dữ liệu ảnh vệ tinh và bản đồ nền thông tin địa lý và thiết kế mô hình cơ sở dữ liệu theo kết quả phân tích.
Bên cạnh đó, thông qua thực hiện dự án, Cục Viễn thám quốc gia đã thu thập được thông tin về nguồn nước đến và chảy ra khỏi biên giới Việt Nam phục vụ công tác quản lý, phục vụ việc khai thác sử dụng cho các mục đích phát triển kinh tế-xã hội và đảm bảo việc dự trữ nguồn nước, an ninh nguồn nước. Các số liệu nguồn nước này để phục vụ kịp thời cho công tác quản lý và phòng tránh rủi ro do nước gây ra.
Cùng với đó, Cục Viễn thám quốc gia cũng đã thu thập được số liệu nguồn nước trên các sông liên quốc gia nhằm chủ động trong hợp tác, duy trì và củng cố các mối quan hệ hợp tác quốc tế song phương và đa phương với các quốc gia ở thượng lưu và hạ lưu các sông quốc tế của Việt Nam trên nguyên tắc tôn trọng, bảo đảm chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích quốc gia; đồng thời tôn trọng và thực hiện các cam kết, điều ước quốc tế liên quan đến nguồn nước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, nhằm chia sẻ lợi ích, bảo đảm công bằng, hợp lý trong khai thác, sử dụng, bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước và phòng, chống, giảm thiểu tác hại do nước gây ra.
Đánh giá về hiệu quả của dự án, ông Trần Tuấn Ngọc cho rằng, kết quả của dự án cơ bản khắc phục được tình trạng thiếu thông tin số liệu về thủy văn các sông liên quốc gia phục vụ cho công tác đánh giá sự ảnh hưởng nguồn nước của nước ngoài đến nguồn tài nguyên nước của nước ta phục vụ thực hiện chiến lược tài nguyên nước trong cơ chế hợp tác chặt chẽ, linh hoạt với các quốc gia láng giềng để giải quyết các vấn đề phức tạp phát sinh.
Đặc biệt, kết quả của dự án đã giải quyết được việc chia sẻ thông tin dữ liệu về nguồn nước liên quốc gia đáp ứng yêu cầu đặt ra là cần phải có đầy đủ thông tin về nguồn nước liên quốc gia, đáp ứng nhu cầu thực tế ở khu vực vùng núi và thượng nguồn lưu vực các sông biên giới chảy vào nước ta hiện còn rất thiếu dữ liệu về tài nguyên nước cả về số lượng và chất lượng.